زمان تقریبی مطالعه: 12 دقیقه
 

حقوق همسر در سیره نبوی




خداوند متعال مظهر صفات حسنای الهی و سرچشمه رحمت و عطوفت است و بهترین الگو برای زندگی و حیات بشری باشد. رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) محبت و عشق به همسر را که در کنار عشق به نماز می‌شمارد.


۱ - مقدمه


خدای سبحان در شیرین‌ ترین سخن خود برای رهنمود انسان، افزون بر تحلیل باورهای حق، به تحلیل سیره و سخن انسان‌های الهی تکیه نموده است. تا بیشترین تاثیر را در فطرت جان‌های آگاه بنهد.
خدای سبحان در زیباترین سخن خود رسول‌اللّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را الگوی تمام عیار حق معرفی می‌کند و سیمای ملکوتی او را به نمایش ‌ می‌گذارد و تمام انسان‌ها را به تماشای سیما و الگوگیری از سیره آن فرا می‌خواند: «لقد کان لکم فی رسول‌اللّه اسوه حسنه».
[۱] احزاب/سوره۳۳، آیه۲۱.    
رسول‌اللّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اسوه و الگوی نیکی در رهنمود شما می‌باشد.

۲ - سفارش قرآن به الگوگیری از سیره پیامبر


فراخوانی قرآن به الگوگیری از سیره حضرت، ارج نهادن به ارزش‌های الهی و انسانی است.
خدای سبحان در استوارترین سخن خویش از سیمای انسانی سخن دارد که به عظمت خلق و خوی او کسی بدیل نیست:«انک لعلی خلق عظم».
[۲] قلم/سوره۶۸، آیه۴.    
تو بر خلق و خوی، برتر و بزرگ‌تری.
هم او که مظهر صفات حسنای الهی و سرچشمه رحمت و عطوفت است. او مظهر عشق به حق و فداکاری در راه حق است و دلباخته کامیابی است حال این شخصیت بی نظیر می‌تواند بهترین الگو برای زندگی و حیات بشری باشد.

۳ - حقوق همسران در سیره نبوی


رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) محبت و عشق به همسر را که در کنار عشق به نماز می‌شمارد: «حبب الی من دنیاکم ثلاث: الطیب و النساء، و قرة عینی فی الصلوة»
[۳] نراقی، احمد، مستند الشیعه، ج۱، ص۶۲، قم موسسه آل البیت، ۱۴۱۵ق.    
از دنیای شما سه چیز محبوب من است، عطر ، همسر؛ اما آرامش و شادابی چشمان من در نماز است. زیباترین جمله در مورد محبت دو همسر به یکدیگر به ویژه مرد به زن از رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ابراز شده است، که از اعماق جان و فطرت خبر می‌دهد. بهترین سخنی که مرد می‌تواند به همسرش بگوید این است که من تو را دوست دارم و این از قلب زن تا ابد بیرون نمی‌رود. «قول الرجل للمراة انی احبک لایذهب عن قلبها ابدا»،
[۴] شیخ حر عاملی، محمد حسن، وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۱۰، تحقیق موسسه ال البیت، قم، انتشارات مهر، ۱۴۱۴ق.    

رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که مهربان‌ ترین به افراد آسیب‌ پذیر جامعه که زنان از جمله آنان می‌باشند، بود. ایشان بیش از دیگران با زنان به رافت و مهربانی رفتار می‌کردند: «اتقواالله فی الضعیفین الیتیم و المراة»
[۵] شیخ صدوق، ابو جعفر محمدبن علی، خصال، ص۳۷، تحقیق موسسه البعثه، قم، ناشر موسسه البعثه، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.    
از ظلم بر دو گروه شدیدا دوری کنید، یتیمان، و زنان.
«کان رسول ارحم الناس بالنساء و الصبیان»
[۶] راوندی، قطب الدین، الخرایج و الجرائح، ج۲، ص۸۸۶، قم، موسسه امام مهدی (علیه‌السّلام).    
رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مهربان به بچه‌ها و زنان بود. پیام این تعبیرها شامل غیر همسر نیز می‌شود. رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ارفاق و همراهی و احسان به همسر خویش را بهترین معیار فضیلت می‌داند: «خیارکم خیارکم لنسائه و انا خیرکم لنسانی»
[۷] حمیری البغدادی، ابو العباس عبدالله، قرب الاسناد، ص۹۲، قم، ناشر موسسه ال البیت، ۱۴۱۲ق.    
بهترین شما نکوکارترین بر خانواده‌اش است و من نیکوکارترین برخانواده خویش ‌ هستم.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باخانواده خویش خوش رو بود و با آنها گفتگو و مزاح می‌نمود: «و کان رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یمزح»
[۸] ابن عساکر، ابوالقاسم علی بن حسن، تاریخ دمشق، ج۴، ص۴۱، تحقیق علی شیری، بیروت دارالفکر، ۱۴۱۵ق.    
وی از گذشت لغزش‌ها دریغ نمی‌کرد. با گذشت صمیمیت و الفت را فزونی می‌بخشید.
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هیچ کاری را بر همسران خویش تحمیل ننمود نه تنها همسران بلکه بر هیچ کس کاری را تحمیل نکرد: «انا و الاتقیاء من امتی براء من التکلف»
[۹] شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، م۳۲۹، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۶، ص۲۷۶، قم، دارالکتب اسلامی، ۱۳۶۷ق.    
من و پیروان فضیلت خواه از امتم از تحمیل کار و کلفت به دیگران بی‌زار هستیم. وی کارهای شخصی خود را خود انجام می‌داد و در کارهای منزل هم به همسران خود کمک می‌کرد: «و یصنع ما یصنع الرجل فی اهله»
[۱۰] طبرسی، فضل بن حسن، مکارم الاخلاق، ص۱۶، نجف، ناشر منشورات شریف رضی، ۱۳۹۲ق.    
مدت زیادی با چندین همسر عمر خویش را سپری نمود.

۴ - حق و حقوق


یکی از مباحث مهم و ارزشمندی که در بین جوامع انسانی مطرح بوده و هست، بحث حق و حقوق است که ارتباط مستقیم با زندگی انسان‌ها دارد و نشات گرفته از طبیعت اجتماعی انسان است.
موضوع حقوق در مکتب انبیاء الهی به ویژه در مکتب نورانی اسلام مورد توجه خاص قرار گرفته و با عبارات و تعبیرات مختلف از آن سخن به میان آمده است.
اما حق عبارت است از هر امر ثابت، اعم از واقعی و نسبی. پس خدا را حق می‌گوییم؛ زیرا ثابت و واقعی است، و اسلام حق است به خاطر تحقق و واقعیت و ثبوت آن.
[۱۱] منسوب به امام سجاد (علیه‌السّلام)، صراط المومنین ترجمه رساله حقوق، ص۲۲، قم، انتشارات علامه.

از منظر اسلام انسان در مقابل تمام نعمت‌های الهی که پیرامون اوست وظایف و مسولیتی دارد. در عین استفاده و بهره‌مندی از این نعمت‌ها بایستی شکرگذار لطف الهی باشد و حقوق آنان را بجا آورد. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وءات ذاالقربی حقه و المسکین و ابن السبیل ولا تبذر تبذیرا»؛ و حق نزدیکان را بپرداز و مستمندان و در راه ماندگان و هرگز اسراف و تبذیر مکن..
[۱۲] اسرا/سوره۱۷، آیه۲۶.    


۵ - حق زن بر شوهر


با توجه به آیات و روایات وارده در باب حقوق همسر، وظایف و مسئولیت‌هایی که شوهر نسبت به زن دارد را می‌توان به دو نوع وظایف تقسیم کرد؛ یک نوع آن وظایف و حقوقی است که اخلاقا مرد باید آنها را نسبت به همسر خود رعایت کند، مانند این که در کارهای منزل به او کمک کند نسبت به او ترش‌ رویی ننماید در هر موضوع کوچکی به او خرده نگیرد رعایت نظافت در زندگی زناشویی و این که اسباب آزار و اذیت او را فراهم نیاورد. نوع دیگر از وظایف شوهر آنهایی است که از نظر حقوقی، مرد موظف است که آنها را رعایت کند در غیر این صورت زن حق دارد که برای استیفا این حقوق به مراجع قانونی مراجعه نماید.

۵.۱ - وظایف اخلاقی


به برخی از روایات رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این مورد اشاره می‌کنیم:

۵.۱.۱ - عطوفت با همسر


رسول‌ خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) درباره رفتاری که مردان باید نسبت به همسرانشان داشته باشند فرمودند:
بهترین شما، سودمندترین و مهربان‌ترین شما برای خانواده خویش است و من بهترین شما برای خاندانم هستم. جز شخص کریم، زنان را گرامی‌ نمی‌دارد و جز شخص پست، آنها را خوار نمی‌کنند.
[۱۳] شیخ صدوق، ابو جعفر محمدبن علی، خصال، ج۳، ص۴۴۳.

رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نه تنها هرگونه تعدی و دیکتاتوری را در محیط خانواده تحریم می‌کند بلکه ترش رویی و عصبانیت‌های بی‌جا را نسبت به همسر تقبیح کرده و می‌فرماید: «ولا یقبح لها وجها»؛ صورت و قیافه خود را نسبت به آنها در هم نکشید.
[۱۴] شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۵، ص۵۱۱.    

پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در آخرین سال زندگی‌اش هنگامی‌که اعمال حج را به پایان رسانید ضمن خطابه مفصلی در منا درباره مدارا کردن با زنان این‌ طور فرمودند: شما دیگران را درباره زنان به نیکی سفارش کنید زیرا آن‌ها در خانه شما و تحت کفالت شما هستند و آن‌ها امانت‌های خدا هستند که شما به عنوان همسری آن‌ها را برگزیدید.
[۱۵] هشام، عبدالملک بن، سیره ابن هشام، ج۲، ص۶۰۴، ناشر مکتبه محمد بن علی، ۱۳۸۳ق.    
و هم چنین فرمودند: بهترین مردان امت من کسانی هستند که نسبت به خانواده خود سخت گیری نمی‌کنند و با آنها نیکی و احسان می‌کنند.
[۱۶] شیخ طبرسی، رضی الدین، مکارم الخلاق، ناشر منشورات شریف رضی، ص۲۱۶.    

رسول‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با همسران خود با عطوفت و عدل رفتار می‌کرد و بین آنها تبعیض و ترجیح قائل نمی‌شد، و در مسافرت‌ها بین آنها قرعه می‌زد و او را همراه می‌برد.
[۱۷] نیشابوری، مسلم بن الحجاج، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، ج۱، ص۱۶۳.    
او مطلقا خشونت اخلاقی نداشت، خاصه در مورد زنان، نهایت رفق و مدارا را به کار می‌برد و تندخوئی و بدزبانی همسران خود را تحمل می‌نمود.

۵.۱.۲ - گذشت و اغماض


در روایات اسلامی‌ به قدری درباره مدارا با زنان و خوش رفتاری با آنان توصیه شده که هر شخص منصفی با خواندن این قسمت از بیانات رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پی خواهد برد که دین اسلام تا چه‌اندازه درباره مراعات حقوق زنان اهمیت قایل است.
راوی می‌گوید از رسول‌خدا پرسیدند: پس حق زن بر شوهرش کدام است؟
پیامبر فرمودند: برادرم جبرئیل به من خبر داد و همواره درباره زنان به من سفارش می‌کرد تا جایی که گمان می‌کردم برای شوهران جایز نیست نسبت به آنها کلمه «اف» بگویند، درباره آنان از خدا بترسید؛ زیرا آنها با پیمان‌های الهی بر شما حلال شده و به شکل امانت‌های خدا در خانه‌هایتان بسر می‌برند آن‌ها به خاطر این که وسیله لذت مشروع ، همسر و مادر فرزندان و شریک زندگی‌تان هستند به گردنتان حقوقی دارند نسبت به آنها مهربان باشید «فاشفعوا علیهن وطیبوا قلوبهن» ودل‌هاشان را لبریز از محبت نمایید تا با شما زندگی کنند آنها را دشمن ندارید و شکنجه نکنید و آنچه را به عنوان مهر به آنها داده‌اید به زور نگیرید.
[۱۸] محقق نوری، مستدرک الوسائل، قم، موسسه آل البیت، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۵۵۱.

از دیگر فرمایشات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چشم‌ پوشی از لغزش‌های همسران و پرهیز از رفتار انتقام ‌جویانه و توهین‌ آمیز است ایشان می‌فرمایند: آیا علاقه‌ای است که آدمی‌ همسر را بزند آنگاه سرشان بر روی یک بالش قرار گیرد برای آنکه هنگام غضب جلوی خشم خود را بگیرند خود را نوید به بهشت می‌دهند.
[۱۹] شیخ کلینی، محمدبن یعقوب، کافی، م۳۲۹، تحقیق علی اکبرغفاری، ج۵، ص۵۰۹، قم، دارالکتب اسلامی‌۱۳۶۷ق.

هم‌چنین فرمودند: هرگاه شوهری نسبت به اخلاق زشت و رفتار ناپسند همسرش شکیبا باشد خداوند در عوض هر مرتبه‌ای، همان گونه به او پاداش می‌دهد که به حضرت ایوب نسبت به بلایش پاداش عنایت فرمود.
[۲۰] شیخ طبرسی، رضی الدین، مکارم الخلاق، ص۲۱۳، ناشر منشورات شریف رضی.    


۵.۲ - وظایف حقوقی


برخی از روایات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) درباره وظایف زن بر شوهر به شرح زیر است:

۵.۲.۱ - نفقه


شوهر موظف است نیازمندی‌های زندگی همسرش از قبیل غذا، مسکن، پوشاک، و کلیه لوازم زندگی را مطابق با شئون او تامین نماید.
پیامبرخدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند، حق زن بر شوهرش این است که هر گاه غذا خورد به زنش هم بدهد، هر گاه لباس پوشید به او نیز بپوشاند، به صورت او نزند، به او بد نگوید.
[۲۱] قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، تحقیق محمد فواد عبد الباقی، ج۱، ص۵۹۳، بیروت، دار الفکر.    


۵.۲.۲ - عدالت


پیامبر در این باره سفارش کرده‌اند که هر گاه مردی دو زن داشته باشد و ما بینشان به عدالت رفتار نکند، روز قیامت در حالی که یک نیمه او ساقط شده است، محشور می‌گردد.
[۲۲] شیخ صدوق، ابوجعفر محمدبن، ثواب الاعمال، قم منشورات رضی، ۱۳۶۸ش، ص۳۳۳.

پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در حجة الوداع که زنان خود را همراه برد، در هر شبانه‌روزی نزد یکی از زنانش به سر می‌برد و می‌خواست بین آنها عدالت برقرار کند. پس از خواندن نماز صبح با تک تک زنان خود ملاقات می‌کرد (و از آنان دل جویی می‌نمود).
[۲۳] شیخ طوسی، رضی الدین، امالی، ص۴۷۵، قم، دار الثقافه، ۱۴۱۴ق.    

پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در زمان بیماری نیز عدالت را مراعات نموده و دستور می‌داد که او را به منزل زنی که نوبت او بود ببرند.
میمونه همسر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌گوید: «در ایام عادت ماهانه ، رسول‌خدا به من دستور می‌داد که به خود لنگی ببندم و در بستر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بخوابم.
[۲۴] شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۹۹، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق.    


۶ - پانویس

 
۱. ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۲۱.    
۲. ↑ قلم/سوره۶۸، آیه۴.    
۳. ↑ نراقی، احمد، مستند الشیعه، ج۱، ص۶۲، قم موسسه آل البیت، ۱۴۱۵ق.    
۴. ↑ شیخ حر عاملی، محمد حسن، وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۱۰، تحقیق موسسه ال البیت، قم، انتشارات مهر، ۱۴۱۴ق.    
۵. ↑ شیخ صدوق، ابو جعفر محمدبن علی، خصال، ص۳۷، تحقیق موسسه البعثه، قم، ناشر موسسه البعثه، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.    
۶. ↑ راوندی، قطب الدین، الخرایج و الجرائح، ج۲، ص۸۸۶، قم، موسسه امام مهدی (علیه‌السّلام).    
۷. ↑ حمیری البغدادی، ابو العباس عبدالله، قرب الاسناد، ص۹۲، قم، ناشر موسسه ال البیت، ۱۴۱۲ق.    
۸. ↑ ابن عساکر، ابوالقاسم علی بن حسن، تاریخ دمشق، ج۴، ص۴۱، تحقیق علی شیری، بیروت دارالفکر، ۱۴۱۵ق.    
۹. ↑ شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، م۳۲۹، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۶، ص۲۷۶، قم، دارالکتب اسلامی، ۱۳۶۷ق.    
۱۰. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مکارم الاخلاق، ص۱۶، نجف، ناشر منشورات شریف رضی، ۱۳۹۲ق.    
۱۱. ↑ منسوب به امام سجاد (علیه‌السّلام)، صراط المومنین ترجمه رساله حقوق، ص۲۲، قم، انتشارات علامه.
۱۲. ↑ اسرا/سوره۱۷، آیه۲۶.    
۱۳. ↑ شیخ صدوق، ابو جعفر محمدبن علی، خصال، ج۳، ص۴۴۳.
۱۴. ↑ شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۵، ص۵۱۱.    
۱۵. ↑ هشام، عبدالملک بن، سیره ابن هشام، ج۲، ص۶۰۴، ناشر مکتبه محمد بن علی، ۱۳۸۳ق.    
۱۶. ↑ شیخ طبرسی، رضی الدین، مکارم الخلاق، ناشر منشورات شریف رضی، ص۲۱۶.    
۱۷. ↑ نیشابوری، مسلم بن الحجاج، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، ج۱، ص۱۶۳.    
۱۸. ↑ محقق نوری، مستدرک الوسائل، قم، موسسه آل البیت، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۵۵۱.
۱۹. ↑ شیخ کلینی، محمدبن یعقوب، کافی، م۳۲۹، تحقیق علی اکبرغفاری، ج۵، ص۵۰۹، قم، دارالکتب اسلامی‌۱۳۶۷ق.
۲۰. ↑ شیخ طبرسی، رضی الدین، مکارم الخلاق، ص۲۱۳، ناشر منشورات شریف رضی.    
۲۱. ↑ قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، تحقیق محمد فواد عبد الباقی، ج۱، ص۵۹۳، بیروت، دار الفکر.    
۲۲. ↑ شیخ صدوق، ابوجعفر محمدبن، ثواب الاعمال، قم منشورات رضی، ۱۳۶۸ش، ص۳۳۳.
۲۳. ↑ شیخ طوسی، رضی الدین، امالی، ص۴۷۵، قم، دار الثقافه، ۱۴۱۴ق.    
۲۴. ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۱، ص۹۹، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق.    


۷ - منبع

سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «حقوق همسر در سیره نبوی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۵/۲۷.    


رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | حقوق خانواده | حقوق همسر | سیره اخلاقی پیامبر | مقالات پژوهه




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.